Nieuws is emotie

... of we het willen of niet

Nov 04, 2023

“Fundamentally, people will use media that help them be who they want to be, do what they want to do, and showcase a version of who they are and of what they do that they like. “

- Rasmus Kleis Nielsen

Heb je vragen, opmerkingen of aanvullingen over of op deze nieuwsbrief? Mail!

Het is deze zaterdagochtend vier weken geleden dat de wereld wakker werd met het nieuws over de Hamas-aanval op Israël. Sindsdien klotst het nieuws tegen de plinten, liveblogs staan prominent bovenaan nieuwswebsites, afschuwelijke beelden gaan de wereld over, des- en misinformatie viert hoogtij, redacties laten soms steken vallen in hun berichtgeving. Het lijkt wel een vervelende déjà vu.

Het voelt een beetje hetzelfde als in 2020 toen de wereld werd overvallen door de eerste lockdown door covid-19 of als in 2021 toen we al wel gewend waren aan corona maar we in een nog strakkere lockdown terechtkwamen, compleet met avondklok. En niet te vergeten: toen in 2022 Rusland Oekraïne binnenviel. In de tussentijd hebben we ook de klimaatcrisis die ook gewoon vrolijk verder gaat. Ik weet niet of je dit een polycrisis mag noemen of een crisispolonaise, maar onder de begeleiding van een stevige hoempapa-deun rijgen de crises zich aaneen.

Deze crises overheersen niet alleen het nieuws, maar ook het maatschappelijk debat. Ze zorgen voor verdeeldheid, leiden tot discussies over wat waar is en wat niet en in dit proces wordt berichtgeving vaak ook onderdeel van de discussie of zelfs van het nieuws. En ik weet niet hoe het met jullie is, maar ik probeer mezelf ook soms af te schermen van de eindeloze, en soms voelt het ook als een meedogenloze, stroom van informatie omdat het me allemaal naar de keel grijpt.

Ja, er moet verslag gedaan worden; we moeten weten wat er gebeurt in de Gazastrook, op de Westelijke Jordaanoever, in Israël en in de omgeving. De gigantisch hoge snelheid waarin evenementen elkaar opvolgen, is bijna niet bij te houden en dan hebben we het nog niet eens over hoe moeilijk het kan zijn om feiten te controleren, de last van het verslag doen in een oorlogsgebied waar de situaties uitzichtloos zijn, de gevoelens die het conflict en de beelden oproepen. Redacties schakelen moeiteloos door naar de crisis-versnelling en doen dit allemaal ogenschijnlijk moeiteloos. Intussen consumeert het nieuwspubliek zich een slag in de rondte, op zoek naar zekerheid over deze onzekere situatie.

Rat race

Al een paar dagen vraag ik me af: kunnen we heel eventjes op de pauze knop drukken? Dit soort crises lijken als een soort lachspiegel de focus te leggen op de minder fijne kanten van de journalistiek. Zouden we niet heel even een paar stappen achteruit kunnen zetten en op een afstandje kijken naar hoe deze nieuwe crisis zich als geheel voltrekt? Ons afvragen welke rol de nieuwsvoorziening in de crisis speelt en in de rat race waar we als samenleving, nationaal en internationaal, in verzeild zijn geraakt.

Journalistiek bestaat bij de gratie van het publiek en om ervoor te zorgen dat, vrij naar Jeff Jarvis, de samenleving een zinnig gesprek kan voeren over zichzelf. Nu ga ik niet zoals de radicale nieuwsmijder Rolf Dobelli roepen dat we moeten stoppen met het snelle nieuws, want ook dat is nodig. Maar ik denk dat we ons hardop ook mogen afvragen wat de rol van de nieuwsvoorziening is in het conflict - zonder iets of iemand aan te willen vallen en te beschuldigen van vooringenomenheid.

We kunnen moeilijk de wapens uit de handen rukken van iedereen in de buurt van Israël en Palestina die een ander kwaad wil doen. Dat is niet de rol van de journalistiek, en dat zal het ook nooit zijn. Maar dat betekent niet dat de berichtgeving geen impact heeft - sterker, het zou een beetje gek zijn als we zouden stellen dat het nieuws geen invloed heeft op het maatschappelijk debat.

Cirkels van invloed

De invloedsfeer van redacties is behoorlijk groot. Om de grote invloedsgoeroe Stephen Covey er maar even bij te halen: er zijn zaken die binnen jouw cirkel van invloed liggen en zaken die erbuiten liggen in de cirkel van betrokkenheid: de cirkel van betrokkenheid en de cirkel van invloed. Als je je daar bewust van wordt, zegt Covey, krijg je zicht én grip op de zaken die weliswaar betrekking hebben op jou maar waar je geen noemenswaardige invloed op uit kunt oefenen én dat er zaken zijn waar je wel invloed op uit kunnen oefenen.

Als je dit vertaalt naar een gemiddelde redactie is die cirkel van betrokkenheid gigantisch groot; kijken wat je kunt betekenen in de cirkel van invloed is een stuk overzichtelijker (en een stuk minder frustrerend). Maar wil je verandering teweeg brengen, in welke cirkel dan ook, zul je proactief moeten worden. Beter luisteren bijvoorbeeld, fouten onderkennen en herstellen, werken aan de zaken waar je grip op hebt.

Goed, tot zover de theorie.

Nieuws is emotie

Als we dit nu eens vertalen naar redacties en de cirkel van invloed: wat kunnen zij doen om hun bijdrage aan het maatschappelijk debat nóg beter te maken?

Misschien kun je als redactie beginnen met te onderkennen dat nieuws emotioneel is. Op redacties wordt alle emotie uit verslaggeving gehaald, maar dat betekent niet dat die producties aan het ontvangende eind geen emoties oproepen. Zeker in het geval van crises als de oorlog in Israël en Palestina, en eerder de oorlog in Oekraïne en alle pandemische ellende van de afgelopen jaren, zouden we als makers echt meer bezig moeten zijn met welke emoties de berichtgeving oproept en welke invloed die heeft op het maatschappelijk debat. Want, de cirkel van invloed van redacties houdt niet op wanneer het stuk gepubliceerd is of het programma uitgezonden is.

Nu kunnen redacties lastig het handje van het publiek vasthouden als ze nieuws consumeren, maar een handreiking naar het publiek zou, op het moment dat de hoempapa-muziek aanzwelt en een volgende crisis aansluit in de polonaise, onderdeel moeten zijn van het aanbod van een redactie.

Beste lezers…

Stel je voor dat redacties zich tot hun publiek richten om de factoren te benomen die invloed hebben op de berichtgeving. Gewoon een berichtje aan de lezers op de website, een stukje in het intro van de podcast of een korte mededeling aan het begin van het journaal. Dat is lastig als je dat nog nooit gedaan hebt als redactie, dus ik heb hier vast een opzetje gemaakt.

Beste lezers, kijkers en/of luisteraars,

In het verleden hebben wij jullie niet vaak direct aangesproken, maar gezien de huidige omstandigheden leek het ons goed dat nu wel eens te doen. Zoals jullie hier gelezen/gezien/gehoord hebben is in alle hevigheid opnieuw oorlog uitgebroken in Israël. Onze redacteuren/medewerkers/makers/eindredacteuren werken zich een slag in de rondte om jullie zo goed mogelijk te vertellen wat er gebeurt in het gebied en de gebeurtenissen te duiden.

Dat is allemaal geen nieuws, maar vanwege de heftigheid van het conflict, zowel op de grond in Israël als in het debat in Nederland, willen we jullie een aantal dingen vertellen en uitleggen over hoe wij als redactie te werk gaan in een situatie als deze.

Dan kunnen verschillende zaken geadresseerd worden, zoals gemaakte fouten, de gesneuvelde journalisten in het gebied, waarom je wel of niet een kant kiest en hoe ingewikkeld dat is, hoe je als redactie omgaat met de heftige beelden, de reacties die de berichtgeving oproept, welke hulp redacteuren geboden wordt, welke gesprekken er gevoerd worden op de redactie en ga zo maar door.

Natuurlijk hoeft het niet zo’n statische uiting te zijn, maar het zou het begin kunnen zijn van een uitwisseling tussen de redactie en het publiek. Belangrijk is ook om er niet al te zwaar aan te tillen, want het publiek vindt het over het algemeen hartstikke leuk als er een handreiking naar ze gedaan wordt. Het is echt nodig om als redactie te laten zien dat je je invloed en impact serieus neemt.

Ik ben benieuwd: hebben jullie al mooie voorbeelden gezien van redacties die acties ondernemen in deze richting? Gooi het in de comments!