Ja, die ombudsman hebben we nodig
Pieter Klok in een ingewikkelde dubbelrol
Het publiek moet in het middelpunt van de journalistiek komen te staan. In De Nieuwe Lezer leg ik uit hoe iedereen op een redactie hier aan bij kan dragen.
Vragen, opmerkingen of aanvullingen? Stuur mij een mailtje op sophie.vanoostvoorn@gmail.com.
“Fundamentally, people will use media that help them be who they want to be, do what they want to do, and showcase a version of who they are and of what they do that they like. “
- Rasmus Kleis Nielsen
In de allereerste aflevering van De Nieuwe Lezer besteedde ik er aan: is de journalistieke ombudsman overbodig, of niet? Destijds schreef scheidend ombudsman Jean Pierre Geelen dat de ombudsman zijn tijd had gehad. Na een kort experiment met de externe ombudsman Bas Mesters heeft men bij de Volkskrant besloten de ombudsman af te schaffen. Laten we eerst es kijken naar de onderbouwing van hoofdredacteur Pieter Klok.
“Uiteindelijk is de krant niet in de eerste plaats van de aandeelhouder of van de redactie, maar vooral van u, de lezer. Als hoofdredacteur zie ik het als mijn belangrijkste taak voor uw belangen op te komen. Daarom vind ik het ook in eerste instantie de verantwoordelijkheid van de hoofdredactie om continu verantwoording af te leggen.”
Klok stelt dat hij, als opperhoofd van de redactie, zelf verantwoording gaat afleggen aan de lezers omdat hij de lezer zo belangrijk vindt. Als hoofdredacteur vertegenwoordig je de redactie en nu gaat hij ook voor de belangen van de lezers op komen. Een nobel streven om zo’n ingewikkelde dubbelrol te gaan vervullen. In een wekelijkse rubriek. Op dezelfde plek als de rubriek van de ombudsman stond.
In zijn laatste rubriek pleitte voormalig ombudsman Jean Pierre Geelen juist voor een andere vorm, want een wekelijkse column is volgens hem niet meer van deze tijd.
“Een wekelijkse rubriek in de zaterdagkrant was ruim twintig jaar lang een geschikt middel voor reflectie en zelfkritiek, maar tijden zijn veranderd. (…) Dat vraagt om een andere manier van reageren dan een wekelijkse rubriek in de krant. Soms op die sociale media (hoewel in dit adhd-tijdperk niet elk Twitterstormpje hoeft te worden aangewakkerd), of op een blog.”
Toen in 2017 de ombudsman van de New York Times de deur werd gewezen, koos de redactie voor een vergelijkbare oplossing als de Volkskrant: de redactie legt voortaan zelf verantwoording af. Daarvoor werd het het Reader Center opgericht. Op deze pagina staan artikelen waarin redacteuren zelf uitleggen hoe ze werken. AJ Sulzberger beargumenteerde de beslissing als volgt:
“The responsibility of the public editor — to serve as the reader’s representative — has outgrown that one office. Our business requires that we must all seek to hold ourselves accountable to our readers. (…) But today, our followers on social media and our readers across the internet have come together to collectively serve as a modern watchdog, more vigilant and forceful than one person could ever be. Our responsibility is to empower all of those watchdogs, and to listen to them, rather than to channel their voice through a single office.”
Opnieuw wordt de centrale positie van de lezer als een van de argumenten gebruikt om de ombudsman te elimineren. Sterker nog, Sulzberger vindt zelfs dat de lezers de rol van waakhond kunnen vervullen.
Dus de ombudsman werd in beide gevallen aan de kant geschoven omdat de redactie best zelf verantwoording kan afleggen. Gelukkig is deze discussie, als veel andere discussies over journalistiek, niet nieuw en is er al uitgebreid onderzoek naar gedaan. In 2009 is er een groot onderzoek gedaan naar de functie van de ombudsman bij het Rotterdams Dagblad, NOS en, jawel, de Volkskrant. In de conclusie schrijven de onderzoekers het volgende.
(…) is de constructie van de hoofdredacteur die zelf wekelijks een brief publiceert of op vragen reageert, niet ideaal. Zijn aanbevelingen hebben weliswaar voor het beleid meer betekenis dan die van een ombudsman of lezersredacteur, maar daar staat tegenover, dat er niet sprake is van een onafhankelijke kritische toetsing. (…)
Hij [of zij red.] zal om geloofwaardig te zijn in de ogen van de lezers of kijkers, zich kritisch moeten opstellen jegens de redactie. Dat betekent dat hij voortdurend de journalistieke processen en producten toetst aan de journalistieke en ethische uitgangspunten en standaarden van het betreffende medium.
Zoals jullie weten, ben ik een groot voorstander van redacties die meer verantwoording afleggen aan hun lezers. Sterker, ik denk dat het van levensbelang is voor de journalistiek dat transparantie onderdeel wordt van de verslaggeving. Maar ik denk ook dat dit niet voldoende is.
De journalistiek heeft al de zware taak om zichzelf te controleren en naast de Raad voor Journalistiek hebben we geen orgaan dat ons op de vingers kijkt. Daarom hebben we een goed werkend, zelfregulerend systeem nodig. En binnen dat systeem is de ombudsman onmisbaar.
🙏🏻 Practice what you preach
Zo, hoe vonden jullie het zo zonder rubriekjes? Ik vond het leuk om het een keer anders te doen. Ik ga de strakke vorm een beetje loslaten en de rubriekjes gebruiken als ik ze nodig heb. Zo komt komende week het Digital News Report van Reuters. Misschien zit daar een Do it yourself in, misschien ook niet. Je ziet het volgende week!
⭐️ Vorige edities van De Nieuwe Lezer
⚡️ Ik weet eigenlijk heel weinig over lezers